Sosyal duygusal gelişimi sağlıklı olmayan bir çocuğun diğer gelişim alanlarında da sorunlar yaşadığını görüyoruz. Her ebeveyn evladının mutlu, kendine güvenen, kendini ifade edebilen, saygılı, sorumluluklarını yerine getiren, seven ve sevilen bir birey olmasını arzular. Peki, bunun için ne yapılmalı? Tabi ki anne babanın kişilik yapıları, çocukla ilişki kurma biçimleri ve tutumları çocuğun kişilik gelişimini etkileyen en önemli dinamiklerdir. Bu sebeple öncelikle sağlıklı ve sağlıksız anne baba tutumlarından ve bu tutumların çocukta nelere yol açtığından bahsedeceğiz. Sonra da çocuğun kişilik gelişimi üzerinde en az çocuğa yönelik ebeveyn tutumları kadar etkili bir başka unsurdan yani üçüncü ebeveynden söz edeceğiz.
1. Baskıcı ve Otoriter Tutum
Bu tip ailelerde katı ve baskıcı kuralların olduğu bir disiplin anlayışı hâkimdir. Çocuk kurallara uyması için baskı görür, zorlanır. Cezalandırma yoluyla ve sevgiden mahrum edilerek disipline edilmeye çalışılır. Bu tutumla büyüyen çocuğun vicdan gelişimi de zarar görür. Özgüveni gelişmez. İnsanlarla ilişkisinde aşırı boyun eğen veya isyankâr bir tutum geliştirir.
2. Gevşek Tutum
Bu tip ailelerde kurallar ve sınırlar yoktur veya yok denecek kadar azdır. Aileyi çocuk yönetir. Anne ve baba çocuğun her davranışına aşırı hoşgörü gösterir. Bu tutumla büyüyen çocukta sorumluluk duygusu gelişmez. İnsan ilişkilerinde oldukça bencildir. Sosyal bir ortama girdiğinde alışkın olduğu aşırı hoşgörüyü göremediğinde büyük bir şaşkınlık ve hayal kırıklığı yaşar.
3. Aşırı Koruyucu Tutum
Bu tip ailelerde çocuğun üzerine aşırı derecede düşülür, her türlü zorluk onun adına çözülür. Aşırı derecede bir kontrol söz konusudur. Çocuğa sorumluluk verilmez, her sorunu anne baba çözer. Bu tutumla büyüyen çocuğun özgüveni gelişmez. Karşılaştığı sorunları çözme konusunda beceriksizdir. Sürekli başka birilerinin yardımına ihtiyaç duyar.
4. İlgisiz Tutum
Bu tip ailelerde çocuğun fiziksel ve psikolojik ihtiyaçları karşılanmaz. Çocuğa sevgi gösterilmez. Çocuğun olumlu veya olumsuz davranışları ile ilgilenilmez. Genellikle yalnız bırakılır. Bu tutumla büyüyen çocuk kendini değersiz hisseder. Benlik saygısı gelişmez. İnsan ilişkilerinde problemler yaşar. Saldırganlık ve davranış problemleri de görülebilir.
5. Tutarsız Tutum
Bu tutum iki şekilde görülebilir. Ya anne ile babanın çocuk yetiştirme tutumları çok farklıdır ya da ebeveyn tutarlı bir disiplin anlayışına sahip değildir. Aynı duruma karşı verdiği tepki değişkendir; bir gün kızdığı davranışı ertesi gün kabul eder. Koyduğu kuralı bazen uygular, bazen uygulamaz. Çocuğa yönelik mesajın net olmaması, bir ebeveynin koyduğu kuralı diğer ebeveynin kaldırması, çocuğun yanında çocuk hakkında tartışılması gibi hatalı tutumlar çocuğun kişilik gelişimini olumsuz yönde etkileyecektir. Çocuk neyi yapıp neyi yapmaması gerektiğini hiçbir zaman öğrenemeyecektir.
6. Demokratik Tutum
Bu tip ailelerde çocuğa sevgi dolu ve kabul edici bir tutumla yaklaşılır. Kabul edilen ve edilmeyen davranışlar bellidir, sınırlar nettir. Çocuk bu sınırlar içerisinde özgürdür ve seçme hakkına sahiptir. Hiçbir zaman sevilmeyeceği ile ilgili korkuya kapılmaz. Ne yaparsa yapsın koşulsuz sevildiğini bilir ancak bunun yanı sıra kurallara uymadığında ne gibi mantıklı sonuçları olacağını da bilir. Çünkü kabul edilmeyen davranışın sonuçları çocuğa önceden bildirilmiştir. Aile içinde güven hâkimdir ve tartışmalar saygı çerçevesinde yapılır. Çocuğa saygı duyulur ve çocuğun da söz hakkı vardır. Böyle bir tutumla büyüyen çocuğun kişiliği sağlıklı gelişir. Özgüvenlidir, sorumluluklarını ve haklarını bilir, sosyal ilişkileri iyidir, kendine de başkalarına da saygı duyar, karşılaştığı sorunları çözmek için çabalar.
Kim Bu Üçüncü Ebeveyn?
Birkaç yıl önce Byron Norton adlı Amerikalı çocuk, terapistinden oyun terapisi eğitimi alırken tanıştım bu üçüncü ebeveyn ile. 40 yıldır çocuklarla çalışan Norton'a göre her çocuğun üç ebeveyni vardır; annesi, babası ve annesi ile babası arasındaki ilişki. Evet sevgili velimiz, aslında hepimiz bu üçüncü ebeveyni çok yakından tanıyoruz. Eşinizle olan iletişiminiz ve eşinize yönelik tutumunuz çocuğunuza yönelik tutumunuz kadar etkiliyor çocuğunuzun psikolojik sağlığını ve tüm gelişimini. Unutmayalım ki mutlu aile mutlu çocuk demektir.